‘Grasping Freedom’ door Friederike Schubert

Vrijheid is een sterk woord dat wij als samenleving vaak lichtzinnig in de mond nemen. Hoe dichter we bij de kern van het begrip proberen te komen, hoe moeilijker het te vatten is. Hetzelfde geldt voor vergeving. Hoe kan iemand die van huis is weggevoerd, gevangen is genomen en 16 jaar heeft vastgezeten zonder tenlastelegging, proces of vonnis, de mensen vergeven die hebben gemarteld? Hoe overleeft iemand zo’n situatie? Hoe bereiken zij tijdens hun gevangenschap een letterlijke maar ook geestelijke vrijheid? Maar misschien nog belangrijker, hoe blijven ze vechten voor vrijheid nog lang nadat ze niet meer door muren en hekken worden vastgehouden? Geïnspireerd door het onbeschrijfelijke verhaal van Mohamedou Ould Slahi gaan Club Guy & Roni en Slagwerk Den Haag op zoek naar wat een dergelijke vrijheid zou kunnen betekenen. 

De allereerste voorstelling van Club Guy & Roni ging enkele dagen na de aanslagen van 11 september in première. In de 20 jaar die volgden zijn de voorstellingen van het dansgezelschap steeds (opnieuw) op zoek gegaan naar hoe emoties ons als mens vormen, maar ook hoe ze samenlevingen vormen. FREEDOM is de nieuwste voorstelling in de Human Odyssey-reeks, waarin eerder gevoelens als angst, liefde en geluk behandeld werden. 

Mohamedou Ould Slahi werd geboren in Mauritanië, in een zeer arm gezin. Eind jaren tachtig kreeg hij een beurs om in Duitsland te gaan studeren. Mohamedou woonde al in Duitsland toen hij besloot zich aan te sluiten bij de strijd tegen de communistische regering in Afghanistan. Om zich voor te bereiden op deze strijd ging hij naar een kamp van Al-Qaida. Daar zwoor hij trouw aan de jihadistische groepering. Maar, zoals hij herhaaldelijk heeft verklaard, verbrak hij alle banden met hen nadat de communistische regering instortte en de verschillende moedjahedien-groepen tegen elkaar begonnen te vechten.  

Mohamedou is bij zijn moeder als hij in november 2001 een telefoontje van de politie krijgt. Ze willen hem verhoren. Hij zegt tegen zijn moeder dat hij zo terug zal zijn, maar vervolgens verdwijnt hij. 

“Ze waren met z’n vieren toen ik het huis van mijn moeder en tante verliet. Allen hielden hun ogen op mij gericht. Wanneer je degenen waarvan je houdt als een droom vervagen zonder dat je daar iets aan kunt doen, proef je de hulpeloosheid.” 

Het was pas maanden later dat Yahdih, de jongere broer van Mohamedou die ook in Duitsland woont, “Der Spiegel” opensloeg en in een artikel las wat Mohamedou was overkomen. 

Mohamedou zelf besefte dat hij niet meer terug naar huis zou keren toen hij van zijn kleding werd ontdaan, een luier om kreeg, in de boeien werd geslagen en uiteindelijk gedwongen werd op een vliegtuig te stappen. In augustus 2002 landde hij in Guantánamo, Cuba.  

“’Ik ga alles doen wat ik mag doen om je te breken. Je familie zul je nooit meer zien.’ Mijn antwoord was altijd: Doe wat je moet doen. Ik heb niets gedaan. En zodra de woorden eruit waren, werd hij woest alsof hij me levend wilde verslinden.” 

In Guantánamo werd Mohamedou onderworpen aan een hele reeks martelingstechnieken die waren goedgekeurd door de minister van defensie. Opmerkelijk is dat dit ook het beruchte “frequent flyer programma” omvatte, waarbij ze de mensen niet lieten slapen en hen bleven martelen. 

“‘Blinddoek de klootzak als hij iets probeert te zien.’ Een van hen sloeg me hard op mijn gezicht en deed snel de bril over mijn ogen, oorwarmers op mijn oren en een zak over mijn hoofd. Ze spanden de kettingen rond mijn enkels en mijn polsen. Daarna begon ik te bloeden. Ik dacht dat ze me gingen executeren.” 

Ze probeerden hem bang te maken zodat hij aan hen zou vertellen wat ze wilden horen. 

Mohamedou Ould Slahi werd 14 jaar lang ondervraagd en gemarteld in Guantánamo Bay. Zijn boek The Guantanamo Diary vertelt zijn schrijnende verhaal, en het werd onlangs verfilmd onder de titel The Mauritanian. Maar dit opmerkelijke verhaal stopt niet bij Mohamedou. Ook zijn manuscript heeft een tamelijk opmerkelijke reis achter de rug. Hij begon het boek als een dagboek. In de loop der jaren en met het verschijnen van het juridische team rond Nancy Hollander, evolueerde het boek tot het opeisen van zijn eigen verhaal. Wat de redacteur in de zomer van 2012 in handen kreeg, was de versie van het manuscript die door het Amerikaanse leger was vrijgegeven voor openbaarmaking. Op deze versie was zware censuur toegepast in de vorm van volledige zinnen die onleesbaar waren gemaakt. De fysieke indruk van een pagina waar zoveel is weggestreept is als kijken naar een muur van bakstenen.  

Het verbazingwekkende aan Mohamedou en zijn werk is dat zijn stem nog steeds ongelooflijk sterk en helder is, ondanks de zware censuur die zijn werk heeft ondergaan. Deze indruk had ook het artistieke team van FREEDOM na het lezen van het verhaal van Mohamedou. Het was vanaf het begin duidelijk dat FREEDOM geen documentairevoorstelling zou worden over het verhaal van Mohamedou Ould Slahi. Het is eerder een voorstelling die geïnspireerd is op zijn reis naar het veranderen van het verhaal dat over hem verteld werd, en uiteindelijk zijn reis naar vergeving en verzoening. Met hun explosieve, energieke en aangrijpende stijl creëerden Guy Weizman en Roni Haver een dansvoorstelling die alle theatrale middelen gebruikt om dichter bij Mohamedou’s reis te komen. Zonder zich enkel tot de historische gebeurtenissen te beperken, probeert FREEDOM het publiek mee te nemen in ervaringen die moeilijk onder woorden te brengen zijn. In vier delen wordt het publiek ondergedompeld in aspecten van Mohamedou’s ervaring, van het moment dat hij gevangen werd gezet en in het ongewisse bleef over zijn detentie, tot het vinden van een manier om te vechten tegen het systeem dat hem tegenwerkte op zijn weg naar fysieke en psychologische onafhankelijkheid. FREEDOM bekijkt de laatste 20 jaar vanuit het perspectief van vandaag en probeert een emotionele connectie te creëren die het publiek na afloop hun eigen positie ten opzichte van vrijheid, overwinning en vergeving in twijfel laat trekken.  

“Zolang de leeuw niet kan schrijven, gelooft men achteloos ieder verhaal van de jager” – J. Nozipo Maraire 

KANTTEKENING
De dialoog in de voorstelling tussen Mohamedou Ould Slahi en zijn ondervrager “Mister X” is oorspronkelijk te vinden in aflevering 12 van de Podcast “Slahi – 14 Jahre Guantanamo” van Bastian Berbner en John Goetz en de NDR. Je kunt de hele 12-delige serie beluisteren via nite.nl/misterx